Moordenaar Mepsche springlevend

Altijd als in Zuidhorn en omgeving spannende verhalen over vroeger worden verteld, komen onvermijdelijk de gruwelen tevoorschijn die in het jaar 1731 werden gepleegd door Rudolph de Mepsche, borgheer van Bijma in Faan. De historische vereni­gingen van Zuidhorn en Niekerk/Oldekerk hebben het initiatief genomen hiervoor een informatiebord te ontwikkelen.

De onthulling vond plaats op dinsdagmiddag 11 december.  Bij d eonthulling zoong een groepje zangers uit de omringende dorpen een meerstemmig lied over de gruwelijke daden van Rudolph de Mepsche, de grietman van Langewold en borgheer van Bijma, nu bijna 300 jaar geleden.

De cultuurwethouders Bakker en De Haan van respectievelijk Zuidhorn en Grootegast hielden toespraken en onthulden samen het bord, vanwaar je uitkijkt naar de plek waar vroeger de borg Bijma heeft gestaan. Het bord werd financieel mogelijk gemaakt door het Gebiedsfonds Westerkwartier.

Het verhaal is bij velen welbekend. Het speelt zich af in een periode, begin 18e eeuw, dat vanuit de kerken fel wordt gepreekt tegen sodomieten, mannen die zoals dat toen werd aangeduid ‘stomme zonden’ begingen – we zouden ze nu homoseksuelen noemen. Rudolph de Mepsche, die in 1731 net grietman was geworden van Oosterdeel Langewold, waar ook Noord- en Zuidhorn, Faan, Niekerk en Oldekerk onder vielen, bracht 22 van sodomie verdachte mannen op. Hij organiseerde een berechting in het kerkje dat bij de borg Bijma hoorde. Na de uitgesproken doodvonnissen liet hij de 21 mannen (eentje was er al tijdens de martelende ondervragingen overleden) ter dood brengen door wurging en verbranding, op het in Zuidhorn gelegen executieveld. Dat lag terzijde van de Gast, op de plek waar nu de woonwijk de Bongerd is gelegen. De borgheer van Hanckema in Zuidhorn, Maurits Clant, die in die tijd was gewikkeld in een machtsstrijd met De Mepsche, weigerde het transport van de veroordeelden naar het executieveld (op zeven boerenwagens) over zijn grondgebied te laten lopen. Naar verluidt is er een speciale weg aangelegd (dat is nu de Frankrijkerlaan) om een route naar het ‘kaakheem’ te kunnen volgen buiten de Hanckemaborg om.

Al geruime tijd leeft er bij de historische verenigingen van Zuidhorn en Oldekerk de wens om ergens op of bij de ‘guilty places’ uit dit verhaal iets in te richten ter herin­nering aan de Faanse gruwelen. Het is immers een gebeuren zonder weerga: een publieke executie na een strafproces, buiten oorlogstijd, van zo’n grote groep mensen, wegens vermeende zedeloosheid. Een jaar of tien geleden is al eens geprobeerd, door een werkgroep van samenwerkende leden van de Historische Kring Zuidhorn en Aeldakerka, om een klein monument op te richten langs de Fanerweg, schuin tegen­over de tegenwoordige boerderij Bijma. Daar is een kleine halfronde verbreding van de wegberm, op de plek waar vroeger koetsen konden keren op de oprijlaan van de borg. Die borg zelf lag iets verder van de weg af dan de huidige boerderij. De gemeente­raad van Grootegast wees het plan echter af. De plek is niet erg geschikt om als fietser of automobilist even halt te houden, en het plan om een weggetje achteruit aan te leggen naar een verderop langs de provinciale weg te situeren parkeerplek vond ook geen genade in de ogen van de gemeenteraad.

Vijf jaar geleden is ‘t initiatief weer opgepakt, nu met een eenvoudiger plan, namelijk om een historisch informatiebord te plaatsen op de plek waar de Fanerweg richting Leek linksaf slaat van de provinciale weg van Zuidhorn naar Niekerk en Oldekerk. Daar ter plaatse is er een ruimere wegberm met een klein stukje bestrating terzijde van de hoofdweg, dat toegang biedt naar enkele op die plek gelegen woningen. Hier kunnen wandelaars, fietsers en automobilisten veilig even staan om kennis nemen van de op het bord vermelde informatie, waarbij ze rechtstreeks uitkijken op de plek waar vroeger de borg Bijma en het bijbehorende kerkje hebben gestaan. Het heeft om allerlei redenen nogal wat tijd genomen, maar uiteindelijk zijn de vergunningen van zowel de gemeente (Grootegast) als de provincie Groningen voor zo’n informatiebord onlangs toch verworven.